Wady wzroku w XXI wieku

Oko ludzkie to jeden z najmniejszych narządówczłowieka. Pomimo swoich niewielkich rozmiarów – masy zaledwie 7g, długości 23-24mm i objętości 6,5 cm³ odgrywa bardzo ważną rolę w naszym organizmie. Jest narządem zmysłów, odbierającym bodźce świetlne i przesyłającym je do mózgu, który przetwarza je na obraz. Należy pamiętać, że ten narząd, jak każdy inny, nie jest idealny. Wraz z rozwojem i starzeniem się organizmu może nabyć wielu schorzeń.

Wady wzroku 

Wady wzroku, inaczej wady refrakcji, są powszechnym problemem dotykającym około 80% społeczeństwa. Najczęstszymi ich powodami są nieprawidłowości w budowie tkanek oka. Aparat wzroku o zaburzonej anatomii jest niemiarowy, nie skupia wiązki promieni świetlnych przechodzących przez struktury oka w odpowiednim miejscu na siatkówce, co skutkuje powstawaniem nieprawidłowego obrazu. Elementy wchodzące w skład aparatu optycznego oka to rogówka, soczewka i ciało szkliste. Najczęstszą etiologią wad wzroku są odchylenia w budowie tych struktur.

Nadwzroczność (hyperopia) to jedna z najczęściej występujących wad wzroku. Powodami nadwzroczności są zbyt mała długość osiowa gałki ocznej, a także odchylenia w rozmiarach soczewki bądź rogówki. Objawia się zamglonym widzeniem, głównie z bliska oraz z daleka. Należy pamiętać o istnieniu nadwzroczności fizjologicznej, która dotyczy dzieci, a zmniejsza się wraz ze wzrostem gałki ocznej. Nadwzroczność u osób młodych jest rzadko wykrywana. Nieduża hyperopia jest przez osoby młode kompensowana napięciem akomodacji. Ostrość wzroku jest wtedy pełna, jednak po czasie pojawiają się bóle oczu, ich zmęczenie, łzawienie, bóle głowy, czy zez u dzieci. Z taki objawami młodzi nadwzroczni pacjenci najczęściej trafiają do okulisty, który pierwszy raz rozpoznaje im wadę wzroku. Nadwzroczność korygujemy soczewkami skupiającymi, tzw. Plusami (+).

Gdy nasza gałka oczna jest za długa w wymiarze osiowym, mamy do czynienia z krótkowzrocznością (myopią). W jej etiologii upatruje się także patologie w budowie soczewki czy rogówki. Zamglone widzenie do dali, pogorszenie widzenia o zmierzchu i w nocy, mrużenie oczu przy patrzeniu do dali, czy czołowe bóle głowy to syndromy krótkowzroczności. W leczeniu myopii stosujemy soczewki rozpraszające – minusowe (-). Oko krótkowzroczne jest narażone na wiele patologii. Zwiększony wymiar gałki ocznej powoduje rozciągnięcie i rozrzedzenie jej struktur, zwłaszcza siatkówki. Osoby z wysoką krótkowzrocznością (>-6.0 Dioptrii) są w grupie ryzyka chorób takich jak otwory, przedarcia, odwarstwienia siatkówki czy patologie plamki, które późno rozpoznane, czy nie leczone mogą prowadzić do ślepoty.

Astygmatyzm, inaczej niezborność to częsta wada wzroku, która może towarzyszyć myopii czy hyperopii, ale też występować samodzielnie. Jej powodem jest zaburzona symetria obrotowa oka. Elementy optyczne oka niezbornego, tj. rogówka czy soczewka nie są idealnie symetryczne względem jego osi, co skutkuje nieostrym widzeniem w pewnych obszarach obrazu. Pacjenci z astygmatyzmem zgłaszają zamglone widzenie do dali i bliży, różnice w grubości czy ostrości linii pionowych w stosunku do poziomych. Mogą pojawiać się także bóle głowy oraz mrużenie oczu w celu uzyskania ostrzejszego obrazu. Astygmatyzm koryguje się soczewkami cylindrycznymi o odpowiedniej mocy, a także ustawionymi w odpowiedniej osi. Dobór parametrów soczewki cylindrycznej jest indywidualny dla każdego Pacjenta. Wykorzystuje się do tego specjalistyczny sprzęt i wykonuje odpowiednie testy diagnostyczne.

Kolejną wadą wzroku jest starczowzroczność (presbyopia). Zaczyna się po 40. roku życia i związana jest z fizjologicznym starzeniem się naszego organizmu. Nasze soczewki wraz z wiekiem zmieniają swoją strukturę i tracą zdolność akomodacji. Pojawia się wtedy potrzeba noszenia okularów do czytania. U osób z nadwzrocznością ujawnia się ona wcześniej, z krótkowzrocznością – później. Starczowzroczność korygujemy soczewkami skupiającymi – Plusami. Okulary te jednak zakłócają widzenie do dali. Dobrym rozwiązaniem dla presbyopa są okulary dwuogniskowe – z dwiema mocami optycznymi, pozwalającymi korygować starczowzroczność, jak i wadę do dali. Komfortowym wyborem są także okulary progresywne, wieloogniskowe. Uwzględniają one odległości pośrednie, takie jak ekran komputera czy deska rozdzielcza w aucie. Pozwalają zastąpić kilka par okularów, jedną. Mają jednak swoje wady i zalety. Zaletą jest ostre widzenie na każdej odległości. Wadą – obraz widzenia w strefie pośredniej. Pacjent musi także nauczyć się patrzenia przez okulary progresywne. Okres adaptacji wynosi około trzy miesięce. Dla tych osób, które nie tolerują okularów wieloogniskowych, dobrym rozwiązaniem są tzw. okulary biurowe – okulary dwuogniskowe umożliwiające dobre widzenie z bliska oraz z odległości pośrednich, rozszerzonych nawet do 2-3 m. Nie korygują wady do dali, jednak mają szersze pole widzenia niż okulary progresywne.

Współczesne metody korekcji wad wzroku

Istnieje wiele metod korekcji wad wzroku. Od tej najstarszej – okularowej, po najnowocześniejszą laserową. Wybór zależy nie tylko od Pacjenta, ale także od kondycji jego oczu. Okulary są najstarszym i najpowszechniejszym sposobem korekcji. Już w starożytności udowodniono, że przez szkiełko umieszczone bezpośrednio przed okiem widzi się lepiej. Okulary w Europie pojawiły się w XVI wieku. Na przestrzeni stuleci stały się modne, a dzisiaj są noszone często tylko dla osiągnięcia walorów estetycznych. Obecnie istnieje wiele rodzajów soczewek okularowych, dokładnie korygujących niemal każdą wadę wzroku.

Ogromną konkurencją dla okularów stały się soczewki kontaktowe. Ich historia sięga także XVI wieku, jednak ich prototypy pojawiły się dopiero w latach 30. XX wieku. Soczewki kontaktowe to korekcja zakładana bezpośrednio na rogówkę (soczewki nagałkowe). Niestety nie każdy może je nosić. Istnieje wiele przeciwwskazań do ich stosowania. Są to między innymi patologie rogówki, czy procesy zapalne struktur oka. Ważne jest, aby pierwszy dobór tego typu korekcji wykonać w gabinecie okulistycznym, czy u przeszkolonego optometrysty. Nosząc soczewki kontaktowe należy pamiętać o przestrzeganiu zasad higieny, gdyż brak sterylności może prowadzić do poważnych konsekwencji – zapaleń rogówki, niegojących się owrzodzeń rogówki, czy jej perforacji, a leczenie tych schorzeń nierzadko może skończyć się przeszczepem rogówki. Sterylnie i prawidłowo użytkowane soczewki nie powinny stanowić zagrożenia dla naszych oczu. Są dobrym rozwiązaniem dla osób uprawiających sport, aktywnie żyjących, dla których noszenie okularów sprawia trudność.

Nowoczesną metodą korekcji wad wzroku w dzisiejszych czasach stała się laserowa korekcja wzroku. Metoda ta mimo, że nie jest już tak młoda, wciąż budzi wiele kontrowersji. Laserowa chirurgia refrakcyjna rozwinęła się w latach 90. XX wieku i proces ten trwa do teraz. Do wyboru jest kilka metod, w zastosowaniu których używa się wiele typów laserów. Znane są metody LASIK, Epi-LASIK, Femto-LASIK, Wavefront, PRK, LASEK, iLASIK i innych. Istotą zabiegu refrakcyjnego jest zmiana kształtu rogówki za pomocą lasera tak, aby uzyskać prawidłowe ogniskowanie światła na siatkówce. Procedury te dzielimy na powierzchowne i głębokie. Metody powierzchowne polegają na usunięciu nabłonka rogówki, który ulega naturalnej odbudowie po zabiegu. W metodach głębokich (np. LASIK) ze zrębu rogówki wytwarza się płatek o odpowiednim kształcie, który później ulega zrośnięciu i wygojeniu. W zależności od wyboru lasera i metody zabiegi refrakcyjne pozwalają pozbyć się krótkowzroczności nawet do -13.0 D, nadwzroczności rzędu +6 D oraz astygmatyzmu do 7 D.

Dostępna jest już także korekcja starczowzroczności. Pacjent, któryzdecyduje się poddać chirurgii refrakcyjnej przechodzi szereg badań kwalifikujących do zabiegu, m.in.: zbierany jest dokładny wywiad, dotyczący także chorób ogólnych, przeprowadzana jest ocena wielkości wady refrakcji (z rozszerzaniem źrenic), keratometria, pomiar szerokości źrenic, czy fundoskopia. Po zakwalifikowaniu Pacjenta pozostaje już przygotowanie do zabiegu. Sama procedura operacji jest bardzo krótka i nie powinna być bolesna. Trwa kilka sekund, a Pacjent odczuwa lekki dyskomfort w trakcie jak i po zabiegu. Rekonwalescencja pooperacyjna jest także błyskawiczna. Większość Pacjentów wraca do pracy na drugi dzień. Tylko w nielicznych przypadkach, w zależności od rodzaju i wielkości wady, konieczny jest kilkudniowy oszczędny tryb życia. Obecne metody laserowej korekcji wzroku pozwalają wyeliminować wadę prawie do zera, bez ponownego narastanie wady. Należy pamiętać jednak, że w przeciwności do lasera, naszego organizmu nie da się zaprogramować. Pacjent musi mieć świadomość, iż wszystkiego nie da się przewidzieć, a ryzyko wystąpienia powikłań, nawrotu wady czy pojawienia się nowej, a także niemożności pozbycia się jej całkowicie, istnieje zawsze. Zdarza się to u nielicznej grupy Pacjentów. W dobie dzisiejszej techniki, efekty laserowej korekcji wzroku są coraz bardziej zdumiewające i zadowalające.

Lek. med. Olimpia Zacharek
Katedra i Klinika Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego
olimpiazacharek@gumed.edu.pl